2019 yılında Türkiye’de toplam 51.000 ton kadar cennet elması üretilmiştir. Bunun 15.000 ton kadarını tek başına üreten Honaz, Türkiye cennet elması üretiminde birinci olmuştur. Honaz 60 yıl içinde havası, suyu, toprağı, güneşi, dağı ve çalışkan, dürüst, bilgili, vefalı insanlarıyla cennet elması üretiminde Türkiye birincisi haline geldi.
Honaz’da cennet elması üretimi 1960 yılında başladı. İlk kez Ramazan Yalçın 1960 yılında 300 cennet elması fidanını Hatay ili Samandağ ilçesinden getirdi. 100 kadar fidanı Honazlılar, 100 kadarını da Ramazan Yalçın kendi bahçesine dikmişti. 1960 yılında Honaz’da dikilen 200 fidan cennet elması 60 yılda on binlere ulaştı. 1960 yılında Honaz’da ilk kez 200 kilo kadar üretilen cennet elması üretimi günümüzde 15.000 tona ulaştı.
Honaz’da yaz mevsimi kirazla başlar, cennet elmasıyla sona erer. Bugünlerde Honaz’a gidenler hemen hemen her evde cennet elması kurutulduğunu, çalışkan Honazlıların neşeyle, heyecanla cennet elması hasadıyla uğraştıklarını görecektir.
Honaz’da 100.000 dekar sulu tarım, 60.000 dekar kuru tarım olmak üzere 160.000 dekar alanda tarım üretimi yapılmaktadır. Honaz’da 2019 yılında 5000 dekar kadar alanda cennet elması üretimi yapılmıştır. Honaz kirazının tadı nasıl ki kendine özgü ise, kirazının tadı, rengi, kokusu türkülere, manilere geçmişse, Honaz’da yetişen cennet elmasının tadı, rengi, kokusu kendine özgüdür ve Türkiye’de özel bir yeri vardır. Honaz denizden 520 metre yüksekliktedir. Nem oranı Adana, Antalya ve Trabzon’a göre düşüktür. Suyu, toprağı, havası cennet elması üretimi ve kurutulması için ideal bir yerdir.
Honaz bir zamanlar kiraz üretiminde Türkiye birincisi idi. O zamanlarda düğünlerde, seyranlarda kirazla ilgili şöyle maniler söylenirdi:
Honaz kirazı gibi*
Bakkal çerezi gibi
İkimiz bir boyda
Tamam terezi gibi
***
Gözüme kirazı pembe olur**
Cambazı üç ayaklı olur
Aşkından öldüm dirildim
Kirazın bana derman olur
Son zamanlarda ise Honaz’da cennet elmasıyla ilgili maniler söyleniyor cennet elması bahçelerinde:
Honaz dağı karlamış**
Göz’ün suyu harlamış
Elinde cennet elması
Gönül bağı bağlamış
***
Kız yüzünde hüzün var**
Yanağında gamzen var
Almış ellerine elmasını
Kış ayında düğün var.
Honazlılar çalışmasını da, dinlenmesini de iyi bilirler. Honaz’da Grebenalı Muhacirler, Ahıskalılar, Kürtler, Türkler huzur içinde çalışır ve yaşarlar. Honazlılar birbirlerinden öğrenir, kirazın en iyisini, cennet elmasının en güzelini üretmeye çalışırlar. Honaz’ın bereketi insanlar arasındaki saygı, sevgi ve yardımseverlikten kaynaklanır. Honazlılar ürettikleri meyvelere, sebzelere sevgilerini de katarlar.
Honaz, Türkiye’de işsizliğin en az olduğu ilçelerden biridir. Dışarıya göç vermez, göç alır. Honaz’ın kültür hayatı Pamukkale Üniversitesi’nin bazı bölümlerinin Honaz’da açılmasıyla gelişmiş ve zenginleşmiştir. Honaz nüfusuna oranla lise ve yüksek öğrenimi tamamlamış, eğitilmiş insan sayısı Türkiye ortalamasının üstündedir. Bu durum Honaz’da modern tarım üretimini yaygınlaştırmıştır.
Dünyada ve Türkiye’de cennet elması üretimi
Türkçedeki adları “cennet elması”, “Trabzon hurması”, “Akdeniz hurması”, “ambe”, “amme”; Almanca adı “Kaki”, botanik bilimindeki adı “Diospyros kaki”. Yunancadan geliyor. Kelime kelime Türkçeye çevirisi “Tanrısal meyve”dir. “Trabzon hurması” yöresel kaldığı için Türkçede genel bir isim olarak “cennet elması” ismi yaygınlaştı. Ayrıca “cennet elması” adı bilimsel adı “Diospyros kaki” ye benziyor. Tayland ve Vietnam’a yaptığım inceleme gezilerim sırasında Budistlerin tapınaklarında tanrılara sunulan meyvelerin arasında “Tanrısal meyve” ya da cennet elması olduğunu gördüm.
Cennet elmasının ana vatanı Çin ve Japonya. Çin’de 2000 yıldan beri cennet elması üretimi yapılıyor. Çin’den komşu ülkeler olan Kore’ye, Vietnam’a, Tayland’a yayılmış. Baharat yolunu izleyerek, gemilerle Çin’den İspanya, Fransa ve Akdeniz ülkelerine gelmiştir. Türkiye’ye ise 1920 yılında Fransızlar tarafından önce Hatay’a getirilmiş sonra Hatay, İskenderun, Adana bölgesinde üretimi yaygınlaşmıştır.
Bazı kaynaklarda Çin’den İpek Yolu ile Trabzon’a geldiğini yazılıyor. Fakat Çin’den İpek Yolu ile deve sırtında, altı aylık yolu kat ederek Trabzon’a gelmesi pek doğru gelmiyor. Türkiye tarım tarihinde bu konuyu doğrulayan bilgiler yok. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) 2014 yılı verilerine göre, Dünyada toplam 5.190.624 ton cennet elması üretilmiştir. 2014 yılında Çin 3.730.800 ton, Kore 428.363 ton, İspanya 245.000 ton, Japonya 240.600 ton cennet elması üretmiştir.
Türkiye İstatistik Kurumu 2014 yılı verilerine göre, Türkiye’de toplam 33 bin 470 ton cennet elması üretilmiştir. Türkiye’de 2014 yılında cennet elması üretimi toplam olarak Akdeniz bölgesinde 17.568 ton, Ege’de 6.446 ton, Marmara’da 4.435 ton, Karadeniz’de 2.394, Güneydoğu Anadolu’da 2.260 ton olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılında sadece Honaz’da 6.000 ton kadar cennet elması üretilmişti.
Cennet elmasına karşı talebin artması, kâr oranındaki yükselme nedeniyle Türkiye’de cennet elması üretimi hızla arttı. 2018 yılında 46.676 ton olan üretim 2019 yılında yüzde 9’luk artışla 51.317 tona ulaşmıştır. Bu toplam üretimin pazarlardaki yüksek talep nedeniyle hızla artması beklenmektedir.
Honaz’daki cennet elması üretimi Türkiye ortalamasının çok üstünde artış göstermiştir. Tarım Müdürlüğü verilerine göre Honaz’da 2000 yılında bin ton kadar olan toplam cennet elması üretimi 2019 yılında 15.000 tona yükselmiştir. Bu rekoltenin 2020 yılında havaların çok sıcak geçmesi nedeniyle aynı kalacağı ya da bir miktar düşeceği tahmin edilmektedir. İklim şartları uygun olursa 2030 yılında Honaz’daki cennet elması üretimi 30.000 tona yükselebilir.
CENNET ELMASININ SAĞLIĞA FAYDALARI
Türkçe ve Almanca kaynaklardan topladığım bilgilere göre cennet elması vitamin deposu, sağlığa çok yarayışlı bir meyvedir. Elde ettiğim bilgileri özet olarak veriyorum.
Antioksidan kaynağıdır: Cennet elması sağlık için yararlı tüm antioksidanları içerir. Likopen, lutein, zea-ksantin, kripto-ksantin, beta-karoten ve A vitamini gibi vücudun direncini arttıran tüm vitaminlere sahiptir. Aynı zamanda bu vitaminler vücudun savunma sistemini bozan metaboliklere karşı bünyeyi korur.
Göz sağlığı için birebirdir: Cennet elması antioksidanlar sayesinde özellikle yaşlılar için göz sağlığı konusunda birebirdir.
C vitamini kaynağıdır: Önemli bir C vitamini kaynağı olup vücudu enfeksiyonlara karşı korur ve vücut direncini arttırır. Bu bakımdan Trabzon hurması oldukça yararlı bir besindir.
Bakır deposudur: Potasyum, mangan, bakır ve fosfordan oldukça zengin olan cennet elmasının faydaları bunlarla da bitmiyor. İçerdiği bakır sebebi ile bağışıklık sistemini güçlendirir, savunma sistemini kuvvetlendirir. Yani vücudu savunan mekanizmaların çalışmasına yardımcı olur. Bakır bileşeni de en az mangan kadar bağışıklığı güçlendirir ve kırmızı kan hücrelerinin yapımını sağlar.
Mide ve bağırsak sorunlarına karşı idealdir: Cennet elması lif içeriğinin yüksek olması mide ve bağırsak sisteminin çalışmasını sağlar ve bu şekilde kabızlık önlenir. Aynı zamanda irritabl (hassas) bağırsak sendromunu engeller. Sindirim sistemi için iyidir.
Kalp sağlığına kalkan oluşturur: Cennet elmasındaki yüksek lif miktarıyla hipertansiyonu önlerken kalp sağlığını da korur. Bağışıklık sistemini kuvvetlendirerek hastalıklara karşı koruyucu etki sağlar. Karbonhidrat içeriğinin yüksek olmasından dolayı, şeker hastalığı olan bireylerin günde cennet elmasının yarısını tüketmesi ideal olacaktır. Diyabetli kişilerin bu konuda dikkatli olması gerekir.
CENNET ELMASININ GENEL FAYDALARI
Kilo verdirir: Cennet elması çok az yağ içeriğine sahip olduğundan kalorisi de düşüktür. Bu bakımdan diyet listelerinin başında gelir.
Hemoroit hastalarına iyi gelir: Cennet elması anti hemorajik özelliklere sahip olduğundan hemoroit yaralarında aşırı kanamanın kontrol edilmesinde kullanılır.
Sindirim sistemini düzenler: Bağırsak hareketleri için gerekli lifleri barındırdığından sindirim sistemini düzenler ve dengeler. Böylece sağlıklı sindirim sisteminin korunmasının yolu açılabilir.
Şeker hastaları için faydalıdır: Diyabet hastaları kısa sürede açlık hissine kapılabilir ve bu çok sık görülür. İçindeki zengin lif sebebiyle cennet elması açlık seviyelerini durdurmak için güzel bir tercih olabilir.
Hipertansiyon için iyidir: Cennet elması hipertansiyonu dengeler ve kişilerin rahatlamasını sağlar.
Bağışıklığı kuvvetlendirir: Cennet elması iyi bir C vitamini kaynağı olduğundan bağışıklık kuvvetlendirir ve düzenli tüketildiğinde bu etki giderek artar. Böylece soğuk algınlığı, grip ve astım dahil birçok akciğer enfeksiyonlarına karşı kalkan görevi görür.
Kanserle savaşır: Cennet elması içeriğindeki A vitamini sebebi ile bu meyve kanserle mücadele eder.
Karaciğeri temizler: Cennet elması zararlı oksijen kaynaklı serbest radikalleri temizler ve antioksidan açısından zengindir. Hücre hasarını önler ve bu da sağlıklı bir karaciğer ile sonuçlanır.
Cennet Elması kurusu da tazesi gibi sağlığa faydalıdır: Cennet elması protein, karbonhidrat, selüloz, fosfor, kalsiyum, demir, sodyum, tanen, potasyum, magnezyum, beta-karoten, lutein, likopen A, B1, B2, B3 ve C vitaminleri içeriği bakımından zengindir. Cennet elması her derde deva bir meyvedir.
Çalışkan Honazlılar önümüzdeki on yıllarda hava şartları, pazar talebi uygun olursa çok daha kaliteli, çok daha sağlıklı cennet elması üretecekler, günümüzdeki 15.000 tonluk toplam üretim kapasitesini üç dört katına çıkaracaklardır.
Önümüzdeki 50 yıl içinde Honaz/Koleseia, Pamukkale/Hierapolis, Leodikya, Tripolis, Afrodisias bir bütün olarak Dünya Kültür Başkenti olacak, Honaz tarihi zenginliğiyle, yetiştirdiği kaliteli kiraz ve cennet elmasıyla dünyaya sağlık ve mutluluk verecektir.
Honaz’da yaşamak bir şanstır.
Honaz’da yaşamak bir ayrıcalıktır.
Bochum, 20 Ekim 2020 Kemal Yalçın
*Bu mani, Afyon ile Dinar ilçesi Dombay ovası köylerinde söylenir. İncesu köyünden Mustafa Altıntaş’tan aldım.
**Bu üç maniyi ben kendim yaktım.
TEŞEKKÜRLER…
Fotoğrafları Mehmet Yalçın, Ayşen Yalçın, Şenay Özdemir Acar, Özgür Yalçın, Oğuz Yalçın, Feza Yalçın Çobanlar çektiler. Kendilerine çok teşekkür ederim.
Yazının hazırlanmasında bana bilgi veren; Gazeteci Muhammet Karaçay’a, Ziraat Mühendisleri Özgür Yalçın ve Deniz Canpolat’a, İrfan Yanar’a, Hisar Mahallesi Muhtarı Saim İncekara’ya çok teşekkür ederim.
TÜRKÇE KAYNAKLAR:
1 Trabzon hurması, Dr. Cem TOKER, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, 24.5.2017, http://www.dunyagida.com.tr/kose-yazisi/trabzon-hurmasi/6848
2 Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu.
http://rapory.tuik.gov.tr/22-01-2017-02:35:28-1314780013143313283046573343.html. (Erişim tarihi : 21 Ocak 2017).
3 Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), 2014.
http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC
4 Trabzon hurması,
https://www.yasemin.com/saglik/haber/2761852-trabzon-cennet-hurmasinin-faydalari-nelerdir-trabzon-hurmasi-hangi-hastaliklara-iyi-gelir.
5 Cennet hurmasının faydaları nelerdir?
https://www.sabah.com.tr/saglik/2019/10/15/cennet-hurmasinin-faydalari-nelerdir-trabzon-hurmasi-olarak-da-adlandirilan-cennet-hurmasi-faydalari
6 Trabzon hurması, Wikipedi,
https://tr.wikipedia.org/wiki/Trabzon_hurması
7 Ulusal gıda kompozisyonu veri tabanı
http://www.turkomp.gov.tr/
8 T.C. Denizli Valiliği İl Tarım ve Orman Müdürlüğü Brifing Raporu, 31.12.2018
ALMANCA KAYNAKLAR:
1 Kaki: Die süßen Tomaten -Inhaltsstoffe: Kakis tun den Augen gut, Apotheken Umschau, https://www.apotheken-umschau.de/Kaki#
2 Kaki: So gesund ist die exotische Frucht, Eatsmarter, https://eatsmarter.de/ernaehrung/news/kaki-vitamine-zum-loeffeln
3 Kaki und Sharon: Süß, vielseitig und gesund https://www.berlin.de/special/gesundheit-und-beauty/ernaehrung/4224550-215-kaki-und-sharon-suess-vielseitig-und-ges.html
4 Kaki, von Katrin Koelle Aktualisiert am 26. Mai. 2020 https://www.bildderfrau.de/diaet-ernaehrung/diaet-ernaehrung/article206463715/Kaki-die-goettliche-Frucht.html
5 Warum Kaki eine göttliche Frucht ist? GESUND ERNÄHREN , 11.01. 2017, https://www.gesund-vital.de/kaki-suesse-frucht-mit-grossem-potenzial
6 Kaki-Frucht: Götterfrucht Kaki steckt voller gesunder Inhaltsstoffe, Naturheilpraxis https://www.heilpraxisnet.de/naturheilpraxis/goetterfrucht-die-kaki-steckt-voller-gesunder-inhaltsstoffe-20191214503939/
7 Exotische Frucht: So gesund ist die süße Kaki, Verfasst von Alfred Domke, Redakteur für Gesundheits-News, https://gesunex.de/kaki-fruechte-gesunde-power-in-der-kalten-jahreszeit/29595/
8 Fünf wissenswerte Dinge über die Kaki Fruchth, ttps://www.experto.de/praxistipps/5 wissenswerte-dinge-ueber-die-kaki-frucht.html