Zabel Yesayan Edebiyat ve Tiyatro Günleri 18-19-20 Kasım 2022 günlerinde Hamburg’da başarıyla gerçekleştirildi. Yayınlanan programın grafik düzenlemesinden, etkinliğin yapıldığı mekanlara kadar, sunuculardan çevirmenlere, seçilen konular ve konuşmacılara kadar her şey özenle planlanmıştı. Her şey profesyonelce, özüne uygun bir biçimde gerçekleştirildi.
Bir iş yapılacaksa işte böyle yapılmalı!
Başta Hasan Burgucuoğlu, Tervfik Turan, İrfan Cüre, Ulaş Cüre, Rukiye Cankıran, Ayşe Burgucuoğlu olmak üzere tüm emeği geçenlere çok teşekkür ederim.
Zabel Yesayan 4 Şubat 1878’de Üsküdar’da doğdu. Osmanlı İmparatorluğu tarihinde üniversiteye giden ilk kadındır. Paris’te Sorbon Üniversitesi’nde felsefe ve edebiyat öğrenimi gördü. Osmanlı İmparatorluğu döneminde yetişmiş, kadın ve insan haklarını savunmuş cesur, tutarlı, çok yaratıcı ilk kadın yazardır. Çok maceralı bir hayat yaşadı. Çok acılar gördü. İstanbul aşığı bir Ermeni idi. Çocukluğunun geçtiği Üsküdar Silahtar Bahçeleri Mahallesi onun en sevdiği, varolduğu topraktır.
Çok maceralı bir hayat yaşadı. 24 Nisan 1915 günü ölüme gönderilen 250 Ermeni aydın, yazar, şair, kültür ve siyaset insanı listesinin arasında tek kadın olarak onunda adı vardı. Bir hastanenin doğum odasına gizlenerek ölümden kurtuldu.
Çok acılar gördü. Çok hasretler çekti. 1933’te Paris’ten “Yeni Vatanım” dediği Sovyet Ermenistan’ına gitti. Ermeni Yazarlar Birliği’nin yönetim kurulunda yer aldı. Yerevan Ermeni Devlet Üniversitesi’nde de Batı Ermeni Edebiyatı dersleri verdi. Sovyet Rejimini destekledi. Fakat 1937 yılında Stalin’in “Büyük Temizlik” adı verilen soruşturmalar sırasında tutuklandı. Uzun süre Yerevan’da zindanda tutuldu ve sorgulandı. “Ermeni milliyetçiliği yapmak ve Fransız ajanı olmakla” suçlanıyordu.
Suçlamaları kabul etmedi. İdama mahkûm edildi. Yaşı nedeniyle cezası ömür boyu hapse çevrildi. Sibirya’daki çalışma ve toplama kamplarından birine gönderildi.
Nerede? Ne zaman? Nasıl öldü ya da öldürüldü? Bilinmiyor. 1942-1943 yılında Sibirya’da öldüğü tahmin ediliyor.
Zabel Yesayan’dan geriye sevgiyle ve İstanbul hasretiyle çarpan bir yürek, cesur bir kalem ve temiz bir vicdanla yazılmış eserler kaldı.
Başlıca eserleri: Yıkıntılar Arasında, Son Kadeh, Meliha Nuri Hanım, Sürgün Ruhum’dur.
Zabel Yesayan Anadolu’nun akıllı, cesur, vefalı, vicdanlı, yaratıcı, kalemi güçlü ilk kadın yazarlarından biri idi.
Bu büyük yazarı anmak ve tanıtmak amacıyla “Interkulturelle DenkFabrik e.V.” adlı dernek tarafından Hamburg’da Zabel Yesayan Edebiyat ve Tiyatro Günleri projesi yapıldı ve başarıyla gerçekleştirildi.
Projenin yöneticisi Hasan Burgucuoğlu ile İrfan Cüre idi. Projeyi Ulaş Cüre kaleme almıştı.
Zabel Yesayan Edebiyat ve Tiyatro Günleri 18.11.2022, Cuma, saat 18.30’da Hamburg Altona ilçesinin tarihi Belediye Binası’nın konferans salonunda başladı. Açış konuşmasını Raffi Kantiyan yaptı.
İstanbul Kadir Has Üniversitesi öğretim üyesi Mehmet Fatih Uslu, “Zabel” adlı oyunun yazarları ve oyuncuları Aysel Yıldırım ve Duygu Dalyanoğlu Zabel hakkında çok özlü bilgiler verdiler.
Almanya PEN Genel Sekreteri Regula Venske de konuşmasında Zabel’in edebi kişiliğini anlattı.
Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyelerinden Sosi Antikacıoğlu video ile ulaştırdığı konuşmasın kaleme aldığı “Zabel Yesayan, Yaşamı ve Eserleri – Olağanüstü gir kadının destansı öyküsü” adlı kitabını tanıttı. Çok zengin, nesnel, aydınlatıcı bir konuşma yaptı.
Ararat Müzik Grubu da müziği ile açılışı zenginleştirdi.
Zabel Yesayan Edebiyat ve Tiyatro Günleri’nin ikinci günü de çok zengin bir programla geçti. 19.11.2022, Cumartesi günü saat 14.30’da Altona Belediye Binası’nda başlayan podyum açıklamaları Zabel’in “Yıkıntılar Arasında” adlı romanının Ermenice aslından Türkçeye çeviren Kayuş Çalışkan Gavrilof’un konuşmasıyla başladı. Gavrilof konuşmasında Zabel’in kültür dünyasını ve yazarlık hayatının akışını çok güzel açıkladı.
Birzamanlar Yayıncılık Yayın Yönetmeni Osman Köker, “1908-1909: Umutlar ve Yıkıntılar” başlıklı sunumunda 1908 Devriminin Osmanlının farklı milletlerinde uyandırdığı umutları ve aradan daha bir yıl geçmeden yaşanan Adana katliamının yarattığı yıkıntıları anlattı. Kartpostallara ve görsellere dayalı sunumu çok anlamlı ve öğretici idi. Osman Köker’e çok teşekkür ederim.
Aynı günün akşamında, Rudolf Steiner Haus Tiyatro Salonu’nda, Boğaziçi Gösteri Sanatları Topluluğu tarafından yazılan ve sahnelenen “ZABEL” adlı oyun çok başarılı bir biçimde sahnelendi.
Oyuncular dakikalarca ayakta alkışlandı.
Zabel Yesayan Edebiyat ve Tiyatro Günleri’nin üçüncü günü 20 Kasım 2022, Pazar günü Alfred Schnittke Akademi salonunda saat 14.00’de başladı.
Önce Viola Livera, Zabel’in Almancaya çevrilen kitabından bazı bölümleri okudu. Sonra Ragıp Zarakolu’nun konuşma metni Almanca ve Türkçe olarak Tevfik Turan tarafından okundu.
Zabel Yesayan Edebiyat ve Tiyatro Günleri’nin kapanış konuşmasını Kemal Yalçın yaptı. “Barışma, Özür Dileme, Affetme” konusundaki düşüncelerini dile getirdi.
Kemal Yalçın konuşmasını Yunus Emre’nin şu sözleriyle tamamladı:
Adımız miskindir bizim
Dünmanımız kindir bizim
Biz kimseye kin tutmayız
Bütün insanlar birdir bize.
Söz ola kopara başı,
Söz ola bitire savaşı
Söz ola ağulu aşı
Yağ ile bal ede bir söz
Sevgili Dostlar,
Zabel Yesayan Edebiyat ve Tiyatro Günleri’nden çok yeni bilgiler öğrendim. Üç gün boyunca dünyam daha da zenginleşti. Yeni insanlar tanıdım, yeni dostlar kazandım.
Zabel Yesayan Edebiyat ve Tiyatro Günleri çok emek verilerek hazırlanmıştı. “Interkulturelle DenkFabrik e.V.” ve “Die Beauftargte der Bundesregierung für Medien” başta olmak üzere bu projeyi destekleyen kurumlara, Birzamanlar Yayıncılık ve Aras Yayınevi’ne çok teşekkür ederim.
Projenin yöneticisi Hasan Burgucuoğlu’na, İrfan Cüre’ye, Ayşe Burgucuoğlu’na, projeyi kaleme alan Ulaş Cüre’ye sevgi ve teşekkürlerimi sunarım.
Zabel Yesayan Edebiyat ve Tiyatro Günleri’nin sunuculuğunu Rukiye Çankıran ile Aris Nalcı çok güzel yaptılar. Kendilerini kutlar, çok teşekkür ederim.
Zabel Yesayan Edebiyat ve Tiyatro Günleri’nin çevirilerini Tevfik Turan harika bir dille yaptı. Kendisine saygı, sevgi ve teşekkürlerimi sunarım.
Boğaziçi Gösteri Sanatları Topluluğu tarafından yazılan ve sahnelenen “ZABEL” tiyatrosu harikaydı.
Oyuncular sahnede rol yapmadılar, yaşadılar ve yaşattılar. “Zabel” oyunu çok güzel kurgulanmıştı. Tarihsel bir kişilik, bir yazar, Üsküdar’da başlayıp Sibirya’da biten bir hayat ancak böyle sahnelenebilir ve yaşatılabilirdi. Boğaziçi Gösteri Sanatları Topluluğu’na saygı, sevgi ve teşekkürlerimi sunarım.
Değerli Arkadaşlarım,
Bu dünya sizlerle birlikte daha güzel ve anlamlıdır.
İyi ki varsınız!
İyi ki varız!
Bochum, 21 Kasım 2022, Kemal Yalçın