Yazar Cem Duman insan hakları aktivisti bir siyasi kişilik ve Hollanda’da 3C Yayınevi’nin sahibidir. Cem Duman, dünyayı sadece anlamaya çalışan, anladığını kitaba döken bir yazar değil, aynı zamanda daha güzel, daha özgür bir dünya yaratmak için düşündüğünü eyleme dönüştüren bir eylem adamıdır.
Fakir Baykurt’un kuruduğu ve yönettiği Kuzey Ren Vestfalya Türkiyeli Yazarlar Çalışma Gurubu’nun 1992 yılından itibaren üyesi olmuş, çalışmalara devamlı katılmıştı. Fakir Baykurt’un yurtdışında yazdığı kitaplarının hazırlanmasında, basılmasında, kitaplarının tanıtım toplantılarını düzenlemesinde gönüllü olarak yer aldı. Sadece Fakir Baykurt’un değil yurtdışında yaşayan Türkiyeli yazar ve şairlerin kitaplarının yayımlanmasında büyük emekleri olan vefalı bir insandır.
Kuzey Ren Vestfalya Türkiyeli Yazarlar Çalışma Gurubu’nun devamı olan Avrupa Türkiyeli Yazarlar Grubu’nun kurulmasında görev aldı, bir yıldan bu yana da başkanlığını yürütüyor.
Hollanda’da yayımlanan SESİMİZ gazetesinde 10 yıl Yazı ve Yönetim Kurulu Üyesi olarak çalıştı. “Hayatımdaki güzel deneyimlerden biriydi” diye anlatır SESİMİZ günlerini. Bir de bir yıl kadar ilkokul çocuklarına Türkçe ders vermesini.
Cem Duman, 1956’da Şavşat’ta, Köy Enstitülü bir babanın 7. çocuğu olarak dünyaya geldi. İlkokulu köyünde, ortaokul ve lise eğitimini Trabzon’da, yüksek okul eğitimini İzmit Meslek Yüksek Okulu Elektrik Bölümü’nde okudu. Daha sonra Şişli Siyasal Bilimler Fakültesi, Kamu Yönetimi Bölümü’nden mezun oldu. Bu okul 1982’de Marmara Üniversitesi bünyesine alındığı için diplomasını bu üniversiteden aldı. 1985’de politik nedenlerle Türkiye’den ayrılmak zorunda kaldı.
Cem Duman 2018 yılında “Ben Bu Ülkeyi Çözdüm” ve “BİR BAŞKA–Anılar” adlı iki kitap yayımladı. Kitaplar sessiz sedasız Türkiye’de Kibele Yayınevi ile 3C Yayınevi tarafından ortaklaşa yayınlanmış. Bana gönderdi. Her iki kitabı da bir solukta okudum.
“Ben Bu Ülkeyi Çözdüm-Hollanda Öyküleri” başlıklı çalışmasında Türkiyelilerin Hollandalılarla ilişkileri, çelişkileri, başarıları, özlemleri, yetmezlikleri, bazen de çaresizlikleri öyküleştiriliyor. Yazar iyi bir gözlemci olarak çevresini dikkatle izliyor. İzlenimlerini “anlatıcı” olarak öyküleştiriyor. Her öykü bir kurgu. Fakat yazar kurguyu iyi yaptığından okuyucuya gerçek öykülermiş izlenimini veriyor. Okuyucu bu öykülerin içinde kendisini de buluyor. İnandırıcılık bakımından öyküler güçlü.
“BİR BAŞKA – Anılar” başlıklı kitabında ise yayınevi sahibi olarak çeşitli vesilelerle yakından tanıdığı 15 yazar, şair, kültür ve sanat insanına yer vermiş. Bu anı-öyküler kurgu değil, gerçek. Bu anı-öykülerde de ince bir mizah var. Okuyucuyu hem güldürüyor hem düşündürüyor. “Amacım; büyük yazarların ve sanatçıların da güldüğünü, fıkra anlattığını, harmandalı oynadığını, hatta seks müzesi gezmek istediğini, yani insani yanlarını öne çıkartmaktır. Kitaplarından, sanatsal çalışmalarından ve aldıkları ödüllerden pek bahsetmedim veya çok az bahsettim. Bu kitabı hazırlarken hiçbir kaynaktan yararlanmadım.” diyor arka kapak yazısında.
“Ben Bu Ülkeyi Çözdüm” ve “BİR BAŞKA – Anılar” adlı iki kitapta dil akıcı, sıcak ve çekici. Yazar genellikle kurallı cümle kullanmış. Gerçekleri anlatırken dil ile oynanmamış. Cem Duman günlük hayatta nasıl konuşuyor ve anlatıyorsa öykülerinde de öyle anlatmış. Kitaplarda yapaylığa, sululuğa hiç yer yok. Yürek aynı yürek, beyin aynı beyin, kalem aynı kalem. İçten, dürüst, samimi.
Cem Duman hakkındaki bu düşüncelerimi Cem Duman ile yaptığım söyleşi tamamlıyor ve zenginleştiriyor. Bu nedenle bu söyleşiyi aynen yayınlıyorum.
Cem Duman ile söyleşi
Kemal Yalçın: Yazarlık serüveniniz nasıl başladı?
Cem Duman:Aslında herkesin genç yaşlarında yazıp bir tarafa koyduğu notları vardır. İlk ciddi çalışmama 12 Eylül döneminde Türkiye’de başladım. Dünya ve ülkemizde yaşanan provokasyonlar ile ilgili biriktirdiğim notları kitaplaştırmaya çalışıyordum. Bir de Türkiye’nin ekonomik literatürüne “24 Ocak Kararları” olarak geçen 1980 yılında alınan ekonomik kararların, kısa ve uzun vadede Türkiye’ye getireceği ekonomik-siyasi riskleri anlatan çalışmam vardı. Gözaltına alındıktan sonra ben serbest bırakıldım, ama daktiloma el kondu, notlarım gözümün önünde yırtılıp çöpe atıldı…
Hollanda’ya geldiğimde daha oturum ve çalışma izni almadan SESİMİZ gazetesinde gönüllü çalışmaya başladım. Bir grup arkadaşla çıkarttığımız gazete, sadece benim için değil, diğer arkadaşların da önünü açmıştır. Yani yazın çalışmalarım, birçok yazar, şair ve sanatçının dediği gibi, ilkokul yıllarında başlamadı.
K.Y: Kitaplarınızın hazırlık ve yazma süreci nasıl gelişiyor?
C.D: Bir konuda yazacaksam veya sunum yapacaksam önce uzun uzun düşünür, kaynakları araştırır ve oturduğumda yazıyı bitirmeden kalkmam. Öykü ve anılarımda da böyle oldu. Her oturduğumda bir öykü veya anı yazdım, tekrar okudum ve son şeklini verdim. Bu yöntemi kimseye önermem. Yazılan ne olursa olsun mutlaka zaman ayrılmalı, tekrar tekrar okunmalıdır.
K.Y: Devrimci mücadelenin içinden geliyorsunuz? Bu hayat yayıncı ve yazar olmanızı etkiledi mi?
C.D: Devrimci savaşımı sadece sınıflar arası değil, hayatın her alanındadır; kültür-sanat, insan hakları, düşünce ve örgütlenme özgürlüğü, yaşanılır çevre, çocuk eğitimi, hayvan hakları… gibi çok geniş çerçevede düşünmek gerekir. En azından ben böyle anladım, böyle yaşadım. Okumak, yazmak, yayımlamak… Bunları devrimci savaşımın temel eylemi olarak uyguladım ve hayata hep bu anlayışla baktım.
K.Y: 12 Eylül 1980 döneminin sizin yazarlık hayatınızdaki yeri, etkisi nedir?
C.D: 12 Eylül 1980 Darbesi, sadece bizim kuşağın değil, Türkiye’nin gelecek yüz yılını da etkiledi. Bu durum sadece Türkiye’de yaşayanlar için değil, yurt dışında yaşayan Türkiyeliler için de geçerlidir. Gericilik, ırkçılık kitleselleşti, başta eğitim olmak üzere tüm toplumsal, siyasal-kültürel değerler anlamsızlaştı. Bu koşullarda inadına inadına yazmak, yazanları özendirmek önemlidir.
K.Y: İnsan hakları mücadelesi alanında da yoğunlaştınız. Bu mücadele yazarlık hayatınızı nasıl etkiledi?
C.D: “Haklar” ve “Sorumluluklar” benim için önemli iki kavramdır. İnsanların en başta “yaşama hakkı” olmak üzere tüm haklarına saldırıların olduğu anlarda “tarafsız” kalmak onurlu bir davranış değildir. Dünyanın neresinde bir hak kısıtlaması varsa her aydının kalbi orada atmalıdır.
K.Y: Hollanda’da 3C Yayınevini kurdunuz? Neden kurmuştunuz? Amacınıza ulaştınız mı?
C.D: Başlarken “yayıncılık” amacımı şöyle tanımlamıştım: Türkçe Edebiyatı Hollanda ve Belçika’nın Hollandaca konuşulan Vlaanderen bölgesinde, Hollandaca Edebiyatı da Türkiye’de tanıtmak amacıyla, karşılıklı çeviri kitaplar yayımlamayı, Hollanda, Belçika ve Türkiye’de karşılıklı edebiyat toplantıları düzenlemeyi amaçlamıştım. Ayrıca Avrupa’da yaşayan yazarlarımızın kitaplarının Avrupa veya Türkiye’de yayımlanmasına yardımcı olmak da önemli amaçlarımdandı. Özellikle ilk kitabı yayımlananlar için 3C Yayınevi iyi motivasyon oldu. Bu çalışmaları amaca uygun olarak kısmen de olsa başardığımı zannediyorum.
Bu konu artık 3C Uitgeverij (Yayınevi) gibi bir çalışmayı aşmıştır. Nüfusu 5 milyonu bulan Türkiyeliler, Avrupa’da daha büyük çaplı yayın ve dağıtım çalışmalarını yapabilmelidirler. Bu konuda yazar ve şairlerle yaptığımız iki toplantıda aldığımız kararları ne yazık ki uygulayamadık.
K.Y.:Avrupa’da Türkçe edebiyatı nasıl değerlendiriyorsunuz?
C.D.:Avrupa’da yaşayan Türkiyeli yazarların eserleri büyük oranda mikro tarih çalışmasından ibarettir. Bilgiye ve araştırmaya dayanmadan 40 yıl önce ayrıldığı köy, cezaevi hayatı, gençlik yıllarında yaşananları içerir veya yurtdışındaki anı-öykülerden oluşur. Bilgiye ve araştırmaya dayalı eserler üreten yazarlarımızın olduğu da bir gerçektir. Onlara haksızlık yapılmamalı.
K.Y: Pandemi koşullarında yeterince edebiyat çalışmaları yapılabildi mi?
C.D: Pandemi koşullarında sadece edebiyat değil, yaşam biçimimiz tümden değişti. Cenazelerimize bile sahip çıkamaz hale geldik. Bu benim yaşamımda bir yara olarak kalacak…
Ama güzel şeyler de oldu. Evden çıkamayan yazar ve şairler daha çok yazmaya yöneldiler. Hayatımda son bir yılda okuduğum kadar kitap okuduğumu veya redakte ettiğimi hatırlamıyorum. Edebiyat etkinliklerinin çok azaldığı doğrudur. Çevrimiçi etkinlikler ve internet üzerinden satışlar artık günlük hayatımızın bir parçası olacak. Buna da hızla hazırlanmalıyız.
K.Y: Göçün 60. yılında nasıl bir Hollanda hayal ediyorsunuz?
C.D: Yakın bir geçmişte Türkiye ile Hollanda arasındaki ilişkilerin 400. yılı kutlandı. İki ülke arasında yoğun bir ekonomik ilişkiye rağmen kültür-sanat alanında çok ileriye gittiği söylenemez. Bunun nedeni, kitlesel olarak bulunduğumuz Hollanda’da henüz 60 yıldır yaşıyor olmamızdır. Bu kısa bir süredir.
Artık kendimizi misafir veya göçmen olarak değil, eşit yurttaş olarak gördüğümüz ve görüldüğümüz, “hak” ve “sorumluluklar”ı paylaştığımız bir Hollandalı olarak, Hollanda için hayalden öte çaba göstermemiz gerektiğini düşünüyorum.
K.Y. Sevgili Cem Duman, verdiğiniz cevaplar için çok teşekkür ederim.
C.D.: Kemal Hocam ben de sana çok teşekkür ederim. Birçok işinizin arasında benimle ve diğer yazar-şair arkadaşlarımla söyleşiler yapmanız ve tanıtım yazıları yazmanız büyük inceliktir.
Arnhem-Bochum, 24.1.20221