Çanakkale Savaşı, hem antat devletlerinin, hem de Almanya ve müttefiklerinin savaş planlarını değiştirmiştir. İngiltere, Çanakkale Boğazı’nı kolayca geçebileceğini, Rusya’ya ihtiyacı olan silah ve savaş malzemelerini; sanayi ürünlerini ve yiyecek ürünlerini ulaştırmayı planlıyordu.
Bunlar gerçekleşmedi. Savaş planlanan süreden daha uzun sürdü.
Savaşın uzaması kayıpları artırdı.
Savaşan bütün ülkelerdeki iç huzursuzlukları, savaşa karşı mücadeleleri artırdı.
Ayrıca savaşa katılmamış tarafsız ülkelerdeki ekonomik gelişmeleri, ticaret, sanayileşmeyi olumsuz yönde etkileri.
2. Çanakkale Savaşı’nın savaşan tek tek ülkeler üzerindeki etkileri:
2.1. İngiltere üzerindeki etkileri:
Dünya hakimiyetine soyunmuş olan, yeryüzünü tek elden idare etmek isteyen İngiltere’nin büyümesi Çanakkale’de durdu. Sömürgelerde ki İngiliz hakimiyeti ve gücü sarsıldı. İngiltere sömürgelerindeki milliyet bilincinin oluşmasını sağladı. Hindistan’da ayaklanmalar görüldü.
İngiltere sömürgeleri yirmi ya da otuz yıl sonra ulusal devletlerini kurdular. Bunun temelini Çanakkale zaferi atmıştır. Çanakkale yenilgisi sonucu, üzerinde güneş batmayan ülke İngiltere’de bir süre sonra güneş batmaya başlar.
İngiliz Sömürgelerine Çanakkale Zaferinin Etkisi – –
Hindistan, İngiliz İmparatorluğu’nun en fazla kazanç sağlayan sömürgesiydi. İngiltere ve Osmanlı ile savaşı önce Hindistan’da Müslümanlar üzerinde huzursuzluk yarattı. Ancak yoksul halk, ücretli asker olarak Hindistan ordusuna yazıldı ve Çanakkaleye ve diğer cephelere savaşa gitti. – –
İngilizler Çanakkale cephesinden Hindistan’a düştü-düşüyor haberleri veriyordu. Bu aylarca devam etti. İngilizler ocak ayında çekilmelerine rağmen bunu büyük bir başarıymış gibi göstermiş ve davranmıştır.
Halkın gözünde küçük düşmüşlerdir. Türk cephelerindeki, İngiliz yenilgilerinin verdiği cesaretle Hindistan’da Müslümanlar ve Hindular eylemde bulundular. – –
Ayrıca o zamana kadar birbirine karşıt iki büyük dinsel grup yani Hindular ve Müslümanlar İngiltere;ye karşı işbirliği yapmaya başladılar. Bu gelişme Hindistan’daki İngiliz egemenliğinin sonunu hazırladı. Hindu ve Müslümanların işbirliği daha önce ortaya hiç atılmayan ‘öz hükümet’ isteğini hep birlikte ve resmen dile getirmelerine neden olmuştur. Bu İngilizler için sıkıcı ve geleceği karartıcı bir olay olmuştur.
Benzer sosyal ve siyasi gelişmeler, Avusturalya ve Yeni Zellanda’da da olmuştur.
İngeltere’nin asker kayıpları artınca, İngiltere’ki iç huzursuzluğu ve siyasi çatışmaları artırdı.
İngiltere savaşın tüm cephelerinde 1914-1915-1916 yıllarında toplam 1.035 773 askerini kaybetti.
Ama kayıplar sadece insan kaybı ile sınırlı değildi.
İngiltere dünya ticeretindeki yerini Amerikaya kaptırdı. 1913-1928 arasında, dünya ticeretindeki yeri %13,9’dan %1.2 oranına geriledi.
Savaş İngiltere bütçesini sarstı. Savaştan önce açık vermeyen İngiltere bütçesi, savas sırasında açık vermeye başladı. Savaş sonunda İngiltere Amerika’ya borçku hale geldi.
2.2. Fransa’ya etkileri
Savaş kayıpları Fransa’yı derinden sarsmaya başladı. Fransa Çanakkale cephesine 79 bin asker göndermişti. Bunların 27 bini öldü.
Kayıplar Fransa’nın Kuzey Afrika ve Merkezi Afrikadaki sömürgelerinde milli bilinci artırmaya başladı. Bu bilinç zamanla güçlendi, bağımsız devletlerin kurulmasının yolunu açtı.
Asker kayıplarının artması hem ülke içinde, hem de cephelerdek arkerler arasındakı savas karsıtlıklarını artırdı.
Çanakkkale yenilgisi orduda ve halkta ruhsal çöküntülere neden oldu. .Halk savaştan bıkmıştı. 1917 yılında izinli er ve subaylar barış yapılmasını isteyen toplantılara katılmaya başladı.. Bunların ardından da Fransız ordusunda bir sürü ayaklanma, buyruğa uymama, sipere girmeme eylemleri görüldüAskerlerle işçiler birleşerek hükümeti barışa zorlamak için Paris’e yürümeye başladılar.
İşçi ayaklanmalarını asker ayaklanmaları takip ediyordu.
2.3. Rusya’ya etkisi
Çanakkale Boğazı’ndan yardım gelmemesi Rusya’daki iç kavgayı, daha sonra başlayacak iş savası artırdırdı.
Bu şavaş Rusya’da komünist devrimi kolaylaştırdı.
2.4. İtalya’ya etkisi
İtalya buğday ihtiyacının büyük kısmını Rusya’dan sağlıyordu. Çanakkale savası sonucunda bogazlar Rus gemilerine kapanınca, İtalya’da ekmek sıkıntısı arttı. Aç kalan insanlar yiyecek dükkanlarını yağmalamaya başladılar. Sosyalist hareketler güçlenmeye başladı.
2.5 Almanya’ya etkisi
Çanakkale Savaşı’nın sonuçları Almanya cephesini güçlendirmişti.
Fakat savaş sadece Çanakkale’de başlayıp bitmiyordu. Savaşın diğer cephelerinde, Amerika’nın desteği ile İngiltere ve Fransa’nın kazançları artıyordu.
Savaşın uzaması Almanya’daki iç kavgaları artırdı. Sosyalistler ve komünistler güçlenmeye başladı.
Savaş sonunda kayıtsız şartsız teslim olan Almanya, tüm deniz gücünü kendi eliyle batırarak yok etti. Ekonomisi çöktü. İşsizlik, yoksulluk arttı.
2.5. Amerika’daki etkileri
Amerika savaşa sonradan girdi. Savaş kendi ülkesi dışında yapıldığından sehirler yakılıp yıkılmadı. Savaş sırasında İngiltere ve Fransa’ya büyük oranda silah ve malzeme yardımı yaptı. Ayrıca sanayi ürünleri satışı yükseldi.
Savaş ekonomisi, Amerika’daki sanani üretimini, dış ticareti çok artırdı. Savastan zengileşerek ve güçlenerek çıktı.
Amerika savaştan önceki İngiltere’nin dünya ekonomisi içindeki yerini aldı.
Dünya gücü haline geldi.
Bu gelişmeler 20. yüzyılda Amerika’nın super güç olarak dünya egemenliğini kurmasına yol açtı.
Bochum, Mayıs 2006 Kemal Yalçın